ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI TRỊNH NGỌC PHƯƠNG GÓP Ý CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN LĨNH VỰC TƯ PHÁP

Thứ nhất, giai đoạn tiền tố tụng và điều tra: Tại trang 6 của Báo cáo số 2744 ngày 16/10/2020, Ủy ban Tư pháp nêu: "Tỷ lệ giải quyết tin báo, tố giác tội phạm, kiến nghị khởi tố là 86,84%, chưa đạt yêu cầu của Nghị quyết số 96 của Quốc hội. Cơ quan điều tra một số địa phương tiếp nhận, xác minh, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố còn chưa đúng quy định". Đây là vấn đề rất đáng lưu tâm, bởi vì khi cử tri tố giác, họ rất mong cơ quan có thẩm quyền xem xét yêu cầu của họ một cách thấu đáo. Có cử tri phản ánh, họ đã tố giác đến Cơ quan Điều tra nhưng sau khi xem xét, cán bộ tiếp dân từ chối nhận đơn của họ. Khi chuyển đơn đến Viện kiểm sát thì họ lại được hướng dẫn chuyển sang Cơ quan công an, mặc dù Viện Kiểm sát có trách nhiệm và thẩm quyền tiếp nhận này. Về công tác điều tra, mặc dù Bộ luật tố tụng Hình sự có quy định việc lấy lời khai hoặc hỏi cung do điều tra viên tiến hành, cán bộ điều tra không được thực hiện công việc này. Tuy nhiên, không ít trường hợp việc lấy lời khai, hay hỏi cung chỉ do cán bộ điều tra độc lập thực hiện sau đó điều tra viên được phân công ký hợp thức hồ sơ. Cán bộ điều tra là người chưa tích lũy đầy đủ các yếu tố để bổ nhiệm điều tra viên nhưng lại trực tiếp tiến hành các hoạt động tố tụng không những không đúng quy định của pháp luật mà có nguy cơ dẫn đến oan sai hoặc hậu quả khó lường. Liên quan đến biện pháp ngăn chặn là tạm giam người bị buộc tội, Bộ luật tố tụng hình sự 2015 có quy định chặt chẽ hơn so với Bộ luật tố tụng hình sự 2003. Cụ thể, trong giai đoạn điều tra, Điều 120 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 quy định được gia hạn tạm giam đối với tội phạm ít nghiêm trọng 01 lần; tội phạm nghiêm trọng và rất nghiêm trọng 02 lần; tội phạm đặc biệt nghiêm trọng 03 lần. Nhưng Điều 173 Bộ luật tố tụng hình sự 2015 quy định rất rõ, các tội phạm ít nghiêm trọng, nghiêm trọng, rất nghiêm trọng chỉ được gia hạn tạm giam 01 lần; trừ tội phạm xâm phạm an ninh quốc gia, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng chỉ được gia hạn tạm giam không quá 02 lần. Quy định đã rõ nhưng việc vi phạm thời hạn tạm giam không phải là hiếm làm ảnh hưởng không nhỏ tới quyền của người bị buộc tội mà cơ bản đó là quyền con người đã được quy định tại điều luật này: Khi vụ án có nhiều tình tiết phức tạp và xét thấy cần có thời gian cho việc điều tra và không có căn cứ thay đổi biện pháp tạm giam thì mới gia hạn tạm giam theo quy định. Việc vi phạm thời hạn tạm giam thuộc trách nhiệm của Viện kiểm sát cùng cấp vì chính Viện kiểm sát là cơ quan ra quyết định, vì vậy đã xảy ra tình trạng cùng quyết định gia hạn tạm giam lần 01 nhưng khác số, khác ngày. Về thời hạn điều tra: thời hạn tạm giam và thời hạn điều tra là khác nhau, tại cuối trang 19 của Báo cáo số 483 ngày 09/10/2020 của Chính phủ đã thể hiện: "Các cơ quan điều tra đã gia hạn điều tra 400 vụ, 436 bị can; trong đó gia hạn lần thứ hai là 131 vụ, 170 bị can". Như vậy, nếu không có sự nhầm lẫn thì việc Cơ quan điều tra tự gia hạn điều tra là rất quan ngại vì đã vi phạm nghiêm trọng thẩm quyền. Việc gia hạn điều tra hoàn toàn thuộc thẩm quyền của Viện kiểm sát theo quy định tại Điều 172 Bộ luật tố tụng hình sự, đại biểu mong rằng cần phải cụ thể hơn số liệu này. Một vấn đề đáng lưu tâm là số lần và thời gian của mỗi lần gia hạn điều tra pháp luật quy định rõ là nhiều hơn là lâu hơn số lần và thời gian tạm giam. Chính vì vấn đề này đã có việc gia hạn điều tra dẫn tới gia hạn tạm giam, mặc dù người bị buộc tội có đủ điều kiện để thay đổi biện pháp ngăn chặn nhưng vẫn không được chấp nhận. ĐBQH Trịnh Ngọc Phương phát biểu tại phiên thảo luận trực tuyến Thứ hai, giai đoạn truy tố: Viện kiểm sát nhân dân là cơ quan thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp nên cho dù ở giai đoạn nào của vụ án án hình sự: Điều tra, truy tố, xét xử hay thi hành án, pháp luật cũng đều quy định Viện kiểm sát cũng có trách nhiệm thực hiện nhiệm vụ của mình. Về cơ bản, Tòa án cấp nào xét xử thì Viện kiểm sát cấp đó thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp. Điều 239 của Bộ luật tố tụng Hình sự quy định: "Viện kiểm sát cấp nào thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra thì Viện kiểm sát cấp đó quyết định việc truy tố. Thẩm quyền truy tố của Viện kiểm sát được xác định theo thẩm quyền xét xử của Tòa án đối với vụ án. Trường hợp vụ án không thuộc thẩm quyền truy tố của mình, Viện kiểm sát ra ngay quyết định chuyển vụ án cho Viện kiểm sát có thẩm quyền. Việc chuyển vụ án cho Viện kiểm sát ngoài phạm vi tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương hoặc ngoài phạm vi quân khu do Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh, Viện kiểm sát quân sự cấp quân khu quyết định. Đối với vụ án do Viện kiểm sát cấp trên thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra thì Viện kiểm sát cấp trên quyết định việc truy tố. Chậm nhất là 02 tháng trước khi kết thúc điều tra, Viện kiểm sát cấp trên phải thông báo cho Viện kiểm sát cấp dưới cùng cấp với Tòa án có thẩm quyền xét xử sơ thẩm vụ án để cử Kiểm sát viên tham gia nghiên cứu hồ sơ vụ án". Đại biểu Phương nhận thấy về cơ bản, thẩm quyền truy tố của Viện kiểm sát được xác định theo thẩm quyền xét xử của Tòa án. Đối với vụ án do Cơ quan điều tra của Bộ Công an hoặc Cơ quan điều tra của Viện kiểm sát nhân dân tối cao thực hiện thì Viện kiểm sát nhân dân Tối cao thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra và quyết định việc truy tố. Tuy nhiên, hiện nay lại có một thực trạng là mặc dù thẩm quyền thuộc cấp huyện nhưng Cơ quan điều tra cấp tỉnh thực hiện, Viện kiểm sát cấp tỉnh kiểm sát điều tra nhưng lại quyết định việc truy tố ra Tóa án nhân dân cấp huyện đồng thời vẫn cử kiểm sát viên cấp tỉnh cùng tham gia phiên tòa. Đại biểu Phương cho rằng đây là một bất cập, bởi vì khi thực hành quyền công tố, Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện tham gia cùng với Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh tại phiên tòa mang tính thụ động, mọi hoạt động chuyên môn trước đó đều do Viện kiểm sát cấp tỉnh thực hiện. Do vậy, sự có mặt của kiểm sát viên cấp huyện tại phiên tòa mang tính hình thức. Về mặt lý luận, khi có kháng cáo của người bị buộc tội thì Viện Kiểm sát cấp tỉnh tham gia cả hai cấp xét xử. Nhưng khi không đồng ý với bản án sơ thẩm của Tòa án cấp huyện thì không rõ Viện kiểm sát cấp nào sẽ thực hiện việc kháng nghị? Ở một chừng mực nào đó, mặc dù chịu sự lãnh đạo của Viện kiểm sát cấp trên nhưng pháp luật đã quy định Viện kiểm sát cấp dưới cũng có một sự độc lập nhất định trước khi chịu sự kiểm tra, giám sát của Viện kiểm sát cấp trên.  Để không còn bất cập, trước khi sửa đổi bổ sung luật tố tụng Hình sự, đại biểu Phương cho rằng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao cần có hướng dẫn cụ thể cho vấn đề này. Thứ ba, về công tác xét xử: Tại trang 5 của Báo cáo số 44 ngày 09/10/2020 của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao thể hiện "Việc xét xử các vụ án hình sự trong năm qua bảo đảm đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không để xảy ra oan, sai, bỏ lọt tội phạm". Tại cuối trang 12 và trang 13 của Báo cáo số 2744 ngày 16/10/2020,  Ủy ban Tư pháp nêu "Trong kỳ báo cáo, chưa phát hiện trường hợp nào kết án oan người vô tội" nhưng Ủy ban Tư pháp cũng cho thấy "một số vụ án sau khi có kết quả xét xử chưa được dư luận xã hội đồng tình". Đại biểu Phương hoàn toàn nhất trí với Ủy ban Tư pháp là chưa phát hiện oan sai, và chưa được sự đồng thuận của dư luận sau khi xét xử. Trong báo cáo của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao chưa thấy nêu số vụ án Tòa án các cấp chuyển tội danh hoặc chuyển tội danh rồi miễn trách nhiệm hình sự mặc dù tội danh được chuyển không khác về cấu thành tội phạm chỉ khác về tính chất mức độ của hành vi. Việc xét xử chuyển tội danh sang tội danh khác rồi miễn trách nhiệm hình sự phải chăng là sự né tránh việc xét xử oan sai vì trước đó người bị buộc tội đã bị nhiều lần xét xử, bị tạm giam. Sư đồng thuận của dư luận có ý nghĩa rất quan trọng, tạo niềm tin của nhân dân vào công lý mà Tòa án là trung tâm của hoạt động tố tụng. Đại biểu mong rằng ngành Tòa án tiếp tục cải cách, khắc phục những tồn tại để củng cố niềm tin trong nhân dân. LE HOANG DUY