Quốc hội xem xét Dự án Luật Tương trợ tư pháp về hình sự

Sáng ngày 26/5, tiếp tục chương trình kỳ họp thứ 9, Quốc hội nghe Tờ trình và Báo cáo thẩm tra Dự án Luật Tương trợ tư pháp về hình sự; đây là đạo luật mới do Viện Kiểm sát nhân dân tối cao chủ trì xây dựng, tách riêng từ Luật Tương trợ tư pháp năm 2007. Dự án luật gồm 4 chương, 39 điều, khẳng định Viện Kiểm sát nhân dân tối cao là cơ quan trung ương, quyết định tiếp nhận hay từ chối yêu cầu tương trợ tư pháp từ nước ngoài trên nguyên tắc “có đi có lại”. Luật bổ sung các quy định hiện đại như lấy lời khai trực tuyến, cho phép chuyển giao tạm thời người bị tạm giam hoặc đang chấp hành án để phục vụ điều tra và miễn hợp pháp hóa lãnh sự đối với tài liệu trong hồ sơ tương trợ. Dự thảo đồng thời quy định cơ chế xử lý yêu cầu liên quan đến hình phạt tử hình, phân định rõ trách nhiệm giữa các cơ quan và đảm bảo hài hòa giữa pháp luật trong nước với các điều ước quốc tế.

Tách luật để chuyên sâu, tăng hiệu quả hợp tác hình sự quốc tế

Trình bày Tờ trình trước Quốc hội, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Huy Tiến nhấn mạnh: việc ban hành một đạo luật riêng về tương trợ tư pháp trong lĩnh vực hình sự là yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia và tội phạm có yếu tố nước ngoài. Luật sẽ điều chỉnh đầy đủ nguyên tắc, thẩm quyền, trình tự, thủ tục trong hoạt động tương trợ hình sự giữa Việt Nam với nước ngoài, đồng thời làm rõ trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong thực hiện và tiếp nhận yêu cầu tương trợ.

Ông Nguyễn Huy Tiến - Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao trình bày Tờ trình dự án Luật Tương trợ tư pháp về hình sự

Dự thảo luật kế thừa những quy định phù hợp từ Luật Tương trợ tư pháp năm 2007 và bổ sung nhiều nội dung mới để cụ thể hóa các chính sách đã được phê duyệt, đảm bảo đồng bộ với các luật chuyên ngành đang xây dựng song song gồm: Luật Dẫn độ, Luật Chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù và Luật Tương trợ tư pháp về dân sự.

Nguyên tắc “có đi có lại”, thẩm quyền trung ương và các quy định hiện đại

Một trong những điểm nổi bật của dự thảo Luật là xác định rõ Viện Kiểm sát nhân dân tối cao là cơ quan trung ương, có quyền đánh giá, quyết định tiếp nhận hoặc từ chối yêu cầu tương trợ của nước ngoài trên cơ sở nguyên tắc “có đi có lại”; đây là cơ chế đang được áp dụng phổ biến trên thế giới nhằm đảm bảo sự bình đẳng và lợi ích quốc gia.

Luật cũng mở rộng phạm vi tương trợ với các hình thức mới như: lấy lời khai trực tuyến, cho phép người tiến hành tố tụng nước ngoài có mặt tại Việt Nam, chuyển giao tạm thời người bị tạm giam hoặc đang chấp hành án để cung cấp chứng cứ, và trao đổi dữ liệu điện tử.

Đáng chú ý, luật miễn yêu cầu hợp pháp hóa lãnh sự đối với tài liệu trong hồ sơ tương trợ nếu được cấp bởi cơ quan có thẩm quyền, giúp tiết giảm thủ tục hành chính, tăng tốc độ xử lý yêu cầu.

Linh hoạt xử lý án tử hình và bảo đảm quyền cá nhân

Liên quan đến yêu cầu tương trợ có yếu tố hình phạt tử hình, luật cho phép Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, sau khi phối hợp với các bộ, ngành sẽ thông báo không thi hành hoặc không áp dụng án tử hình nếu đáp ứng các điều kiện theo luật định hoặc sau khi có ý kiến của Chủ tịch nước. Điều này giúp hài hòa giữa yêu cầu hợp tác quốc tế và nguyên tắc độc lập tư pháp của Việt Nam.

Ngoài ra, các quy định về bảo vệ quyền con người cũng được chú trọng như: người được chuyển giao ra nước ngoài để cung cấp chứng cứ không bị truy cứu trách nhiệm hình sự liên quan đến hành vi trước thời điểm tương trợ; quyền không bị bắt giữ, hạn chế tự do cũng được đảm bảo nếu cá nhân không đồng ý tham gia.

Tăng cường phối hợp, không làm phát sinh ngân sách

Theo báo cáo tổng hợp ý kiến từ 09 bộ, ngành và Chính phủ, các cơ quan đều thống nhất cao về sự cần thiết ban hành luật. Bộ Tài chính đặc biệt lưu ý không để luật mới phát sinh thêm chi ngân sách và Viện Kiểm sát nhân dân tối cao đã khẳng định: dự thảo không có chính sách mới làm tăng chi phí thực hiện.

Bên cạnh đó, dự thảo đã được chỉnh sửa để phù hợp với hệ thống pháp luật hiện hành, không chồng lấn với quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự, và phân định rõ vai trò giữa các cơ quan tố tụng.

Kỳ vọng thông qua trong kỳ họp này

Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội tán thành với nhiều nội dung quan trọng của dự luật, đồng thời đề nghị tiếp tục rà soát các điều khoản liên quan đến thẩm quyền, thời hạn chuyển giao bị can, yêu cầu cam kết không áp dụng hình phạt tử hình và quy định về chi phí tương trợ.

Ông Hoàng Thanh Tùng – Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp trình bày báo cáo thẩm tra

Dự án Luật Tương trợ tư pháp về hình sự được kỳ vọng sẽ sớm được Quốc hội thông qua trong kỳ họp này, tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho Việt Nam trong hợp tác quốc tế về tư pháp hình sự, góp phần khẳng định vai trò, vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế trong cuộc đấu tranh chung chống tội phạm toàn cầu.

Thanh Trung