Bước đột phá về thể chế cho ngành giao thông đường sắt

Chiều 27/5, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định, Quốc hội đã nghe Tờ trình và Báo cáo thẩm tra về dự án Luật Đường sắt (sửa đổi). Dự án Luật được đánh giá là bước đi quan trọng nhằm tạo đột phá về thể chế, thúc đẩy phát triển toàn diện hệ thống giao thông đường sắt, lĩnh vực vốn được xem là còn “ngủ quên” trong quy hoạch hạ tầng quốc gia.

Dự thảo luật được xây dựng trên cơ sở kế thừa Luật Đường sắt năm 2017 nhưng đồng thời thực hiện cải cách mạnh mẽ về thủ tục hành chính và điều kiện kinh doanh. Theo Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh, dự thảo lần này đã lược bỏ 20% số lượng thủ tục hành chính và 33% điều kiện kinh doanh so với luật hiện hành.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định điều hành phiên họp

Ngoài ra, bố cục dự thảo đã được tinh giản còn 7 chương, 67 điều (giảm 3 chương, 20 điều so với luật cũ), thể hiện rõ định hướng đơn giản hóa, cắt giảm rào cản, tạo môi trường thông thoáng hơn cho đầu tư và phát triển ngành đường sắt.

Một điểm nhấn quan trọng trong dự thảo là việc huy động tối đa các nguồn lực để phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt. Nhà nước vẫn giữ vai trò chủ đạo trong đầu tư các tuyến đường sắt quốc gia, song song đó, địa phương và tư nhân được khuyến khích mạnh mẽ cùng tham gia thông qua các hình thức đối tác công tư (PPP) và cơ chế hỗ trợ cụ thể.

Luật cũng mở rộng phân quyền, giao cho Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyền lập quy hoạch vùng phụ cận ga, quyết định các dự án đầu tư đường sắt địa phương, qua đó tăng tính chủ động và trách nhiệm của chính quyền các cấp.

Để đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa, luật quy định rõ việc kết nối đường sắt với các loại hình vận tải khác như cảng biển, sân bay, cảng cạn, đường bộ. Với các đầu mối giao thông lớn (cảng biển loại I, sân bay trên 30 triệu hành khách), việc có kết nối đường sắt trở thành bắt buộc trong quy hoạch.

Dự thảo cũng xác lập hệ thống phân loại đường sắt gồm đường sắt quốc gia, địa phương, chuyên dùng; đồng thời quy định tiêu chuẩn kỹ thuật riêng cho đường sắt tốc độ cao và đường sắt đô thị, tạo nền tảng pháp lý cho phát triển đồng bộ các loại hình.

Lần đầu tiên, Luật Đường sắt quy định rõ chính sách phát triển công nghiệp đường sắt và công nghiệp hỗ trợ, đặc biệt là yêu cầu bắt buộc chuyển giao công nghệ đối với các gói thầu quốc tế, đào tạo nhân lực trong nước để làm chủ công nghệ.

Dự thảo cũng đặt ra yêu cầu đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, khuyến khích xây dựng trung tâm nghiên cứu, hợp tác với các viện, trường để chủ động trong đổi mới sáng tạo, tăng tính tự chủ công nghệ trong ngành.

Một nội dung mới nổi bật là cơ chế khai thác quỹ đất vùng phụ cận ga đường sắt để phát triển đô thị, dịch vụ, thương mại. Luật cho phép địa phương điều chỉnh chức năng sử dụng đất, xây dựng quy hoạch chi tiết vùng phụ cận để tạo không gian phát triển kinh tế mới, thúc đẩy đầu tư tư nhân và tăng thu ngân sách thông qua đấu giá đất.

Đồng thời, tại các đô thị lớn, ga đường sắt bắt buộc phải đặt ở vị trí trung tâm, dễ tiếp cận, nhằm tăng cường kết nối liên thông giữa các loại hình vận tải, phục vụ tốt hơn nhu cầu đi lại của người dân.

Trong bối cảnh nhiều vụ tai nạn đường sắt vẫn xảy ra, dự thảo luật lần này đã mở rộng danh mục các hành vi bị nghiêm cấm, như tự ý mở đường ngang, ném vật lên tàu, tụ tập kinh doanh trên đường sắt… Đồng thời, luật quy định rõ trách nhiệm của doanh nghiệp, chính quyền địa phương, công an trong việc đảm bảo an toàn và xử lý tai nạn.

Luật yêu cầu các tuyến đường sắt tốc độ cao, đô thị phải có rào chắn an toàn; đồng thời bố trí lực lượng bảo vệ chuyên trách trên tàu và phối hợp 3 bên giữa doanh nghiệp – công an – chính quyền địa phương để tăng cường trật tự, an ninh đường sắt.

Dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) không chỉ hướng đến mục tiêu pháp lý mà còn đặt ra kỳ vọng cao về thay đổi tư duy trong quy hoạch, đầu tư và quản lý lĩnh vực đường sắt. Như Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy nhận định, đây là văn bản có tính đột phá cả về thể chế và chính sách, giúp ngành đường sắt Việt Nam từng bước vươn lên hiện đại, bền vững, hội nhập và thân thiện với môi trường.

Ông Lê Quang Huy – Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường trình bày báo cáo thẩm tra

Dự kiến, Luật sẽ tiếp tục được chỉnh lý, hoàn thiện sau khi lấy ý kiến đại biểu Quốc hội và các chuyên gia, trước khi được xem xét thông qua vào kỳ họp cuối năm 2025.

Thanh Trung