Đại biểu Trần Hữu Hậu “Thị trường điện cạnh tranh thực sự còn mờ nhạt, xa vời”

Chiều ngày 07/11, tại Nhà Quốc hội, tiếp tục Chương trình Kỳ họp thứ 8, dưới sự chủ trì của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, Quốc hội tiến hành thảo luận ở hội trường về dự án Luật Điện lực (sửa đổi). Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải điều hành phiên họp.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải điều hành phiên họp

Phát biểu tại phiên thảo luận, đại biểu Trần Hữu Hậu đồng tình với nhóm có ý kiến thông qua Luật Điện lực (sửa đổi) trong 1 kỳ họp, việc sửa đổi Luật Điện Lực chỉ nên tập trung vào những vấn đề thật sự cấp thiết, đã được đánh giá tác động kỹ lưỡng, làm cơ sở thực hiện mục tiêu trước mắt là bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.

Trường hợp thông qua Luật Điện lực (sửa đổi) trong 2 kỳ họp, đại biểu Hậu cho biết cần phải nghiên cứu thực trạng hiện tại của ngành điện, có rất nhiều nôi dung đưa ra chưa tạo được hành lang thông thoáng và căn cứ pháp lý mạnh mẽ để phát triển ngành điện đáp ứng những yêu cầu phát triển đất nước và nâng cao mọi mặt đời sống nhân dân.

Còn nhiều vấn đề đang gây bức xúc, tranh cãi liên quan đến ngành điện như: Giá điện, mua bán điện, phát điện và hòa điện lên lưới của các nhà máy ngoài EVN; bù chéo… rồi ranh giới giữa kinh doanh với thực hiện những nhiệm vụ an sinh xã hội, thực hiện chính sách hỗ trợ các đối tượng của nhà nước… có nhiều nguyên do nhưng có một nguyên do căn bản là chưa có thị trường điện cạnh tranh thực sự.

Hai mươi năm trước, khi Quốc hội khóa XI chuẩn bị thông qua Luật Điện lực, các đại biểu đặc biệt quan tâm xây dựng và hoàn thiện thị trường điện cạnh tranh. Các đại biểu đặt câu hỏi: làm sao có thể cạnh tranh khi mà điện là hàng hóa đặc biệt, các nhà máy sản xuất ra điện, hòa chung lên lưới, đưa đến từng công xưởng, từng hộ dân, làm sao để phân biệt được điện đang sử dụng là của nhà sản xuất nào. Đồng thời, mỗi nhà máy không thể xây lắp một hệ thống truyền tải riêng để bán rộng rãi sản phẩm của mình.

Đến nay, Trung tâm điều độ điện quốc gia, có thể điều hành từng nhà máy, thậm chí từng tổ máy trong nhà máy, có thể kiểm tra công suất phát điện ở thời điểm hiện tại hoặc trong khoảng thời gian bất kỳ. Theo dõi được mức tiêu thụ điện của các phụ tải. Trung tâm điều độ điện quốc gia có thể điều hành tăng, giảm công suất phát điện của từng nhà máy cho phù hợp với tiêu thụ của các phụ tải. Với các Thông tin và sự điều độ của Trung tâm, các phụ tải lớn, các đại lý mua bán điện khu vực hoàn toàn có thể mua điện trực tiếp từ bất kỳ nhà máy nào.

Từ thực tiễn của Trung tâm điều độ điện quốc gia, đại biểu Hậu cho rằng: với sự phát triển của khoa học công nghệ và năng lực quản lý của ngành Điện, cơ chế chính sách của nhà nước; 15 năm sau, đến 2020, khi mà nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp thì thị trường điện cạnh tranh sẽ vận hành thông suốt, đem lại nền tảng và những động lực mạnh mẽ cho phát triển đất nước và nâng cao đời sống của người dân.

Thế nhưng, sau 20 năm, một thị trường điện cạnh tranh thực sự có vẻ còn rất mờ nhạt, rất xa vời. Theo Luật điện lực thì Thị trường điện cạnh tranh có 3 cấp độ:

Cấp độ 1 là thị trường Phát điện cạnh tranh: chúng ta đã thấy sự bùng nổ của đầu tư tư nhân; sự tham gia của tập đoàn dầu khí, than khoáng sản… vào thị trường. Nhưng phát điện có cạnh tranh được không khi hầu hết điện sản xuất ra phải hòa lưới, truyền tải trên lưới điện do Tổng công ty 100% vốn EVN quản lý, vận hành và họ vẫn cơ bản chỉ có thể bán điện cho các tổng công ty 100% vốn của EVN.

Cấp độ 2 là thị trường mua, bán buôn điện cạnh tranh: Bán buôn có cạnh tranh thực thụ được không khi cả 5 đầu mối mua bán hiện tại đều là các Tổng công ty 100% vốn EVN.

Cấp độ 3 là thị trường bán lẻ điện cạnh tranh: tháng 08/ 2020, Bộ Công Thương mới phê duyệt Đề án thiết kế mô hình thị trường bán lẻ điện cạnh tranh. Cho đến nay, kết quả còn rất khiêm tốn.

ĐBQH Trần Hữu Hậu phát biểu tại hội trường chiều ngày 07/11

Tuy nhiên, cả 3 cấp độ nêu trên chỉ là bề nổi của Thị trường điện cạnh tranh. Muốn có một thị trường điện cạnh tranh thực sự, góp phần quan trọng gỡ những rối rắm hiện nay của ngành Điện, phải thay đổi triệt để theo đúng định hướng mà Đảng và Chính phủ ta đã chỉ rõ việc tách bạch thực sự 3 khâu then chốt của ngành điện là phát điện, truyền tải điện và điều độ hệ thống điện quốc gia.

Ngành Điện là một ngành đặc biệt, liên quan đến an ninh năng lượng của đất nước, Nhà nước phải nắm vai trò chủ đạo, quản lý và điều hành tổng thể, chặt chẽ nhưng 3 khâu trên phải tách bạch; đồng thời tách bạch rõ giữa kinh doanh với quản lý nhà nước, giữa kinh doanh với thực hiện chính sách an sinh xã hội.

Sau 20 năm Trung tâm điều độ điện quốc gia mới chính thức tách ra khỏi EVN chuyển về Bộ Công thương từ tháng 8/2024, còn đang lo ổn định tổ chức, nhân sự và chưa biết đến bao giờ sẽ thực sự ra khỏi “Cái bóng khổng lồ” của EVN.

Mạch máu của hê thống điện quốc gia – Tức Hệ thống truyền tải điện đang thuộc Tổng công ty truyền tải điện quốc gia, trực thuộc EVN. Trong khi đó, những sửa đổi trong dự thảo Luật Điện lực lần này chưa có được những quy định pháp lý đủ mạnh để sự thay đổi mang tính quyết định nói trên thành công; giúp cho Thị trường điện cạnh tranh vận hành thực sự cạnh tranh, công khai, minh bạch và.... công bằng; góp phần quyết định cho sự phát triển mạnh và bền vững của ngành Điện Việt Nam.

Đại biểu Hậu đề nghị: Luật Điện lực (sửa đổi) thông qua tại kỳ họp này thì chỉ nên tập trung vào những vấn đề thật sự cấp thiết, đã được đánh giá tác động kỹ lưỡng, làm cơ sở thực hiện mục tiêu trước mắt là bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia. Nếu sửa đổi toàn diện cần có sự nghiên cứu sâu, xem xét kỹ hơn nên cần qua 2 kỳ họp.

Thanh Trung